Gdy myślimy o wynalezieniu koła, obraz, który wskakuje nam do głowy to koło od samochodu lub może starożytnego rzymskiego rydwanu. Najwcześniejsze koła były jednak znacznie inne niż koła XXI wieku, a nawet te używane w bitwach pierwszego wieku.

Koło zostało wynalezione przez starożytnych Sumerów. Żyli oni w krainie pomiędzy rzekami Tygrys i Eufrat na Bliskim Wschodzie. Dużo, dużo później ta ziemia stała się częścią kraju, który nazywamy Irakiem. Sumerowie byli pierwszymi ludźmi, którzy stworzyli język pisany. Obszerne badania ich pism doprowadziły archeologów i historyków do przypisania im również zasługi za wynalezienie koła.

Koncepcja koła wyrosła z mechanicznego urządzenia, które Sumerowie wynaleźli krótko po 3500 r. p.n.e. – koła garncarskiego. Żadna inna cywilizacja w ich czasach nie miała takiego urządzenia. Był to ciężki, płaski dysk wykonany z utwardzonej gliny. Był on obracany poziomo na osi, aby umożliwić garncarzowi formowanie z mokrej gliny słojów i mis o równych kształtach. Sumerowie nie obracali jednak po prostu tego oblepionego gliną koła na jego końcu i nie zaczepiali go na wozie, aby stworzyć koło. Zamiast tego koncepcja koła przeszła przez wiele etapów rozwoju, zanim stała się praktyczną metodą przenoszenia ciężkich przedmiotów z jednego miejsca na drugie.

Pierwsze koło Sumerów: “The Roller”

Koło zaczęło się jako wykonana przez człowieka kłoda. Sumerowie doszli do wniosku, że jeśli uda im się oprzeć krawędź ciężkiej skrzyni na długim przedmiocie w kształcie kłody, będą w stanie przetoczyć ładunek przez ten przedmiot i przesunąć go do przodu. Następnie umieszczali drugą kłodę pod przednią krawędzią ładunku i kontynuowali jego toczenie. Wierzcie lub nie, ale to było pierwsze koło. Co ciekawe, Sumerowie nie używali dużych bali ściętych z drzew. Niestety, drzewa o grubych pniach nie rosły tam, gdzie mieszkali. Kraina ta była bardzo sucha z wyjątkiem kilku bagien w pobliżu rzek. Jedynymi gatunkami drzew, które tam rosły, były dzikie drzewa owocowe i miękkie palmy. Żadne z nich nie miało grubych, prostych pni, które można by ściąć i zrobić z nich kłody. Sumerowie byli jednak bardzo kreatywni i nie pozwolili, by ich to powstrzymało. Wycinali płaskie deski z drzew i łączyli je razem na kształt kłody. Następnie wyciosali drewno tak, by było wystarczająco zakrzywione do toczenia. To było pierwsze “koło”.”

Drugie koło Sumerów: “The Sledge”

Będąc bardzo praktycznymi ludźmi, Sumerowie nie byli zadowoleni z “The Roller”. Chcieli łatwiejszego sposobu na przenoszenie ciężkich ładunków. Ich następny wynalazek nosił nazwę “Sanie”. Nie posiadał on rolki. Zamiast tego, wzięli swoją skrzynię i przymocowali pod nią podstawę z prowadnicami, tak że przypominała duże sanie. Przednie krawędzie tych biegaczy były wygięte w górę jak narty. Z powodu tego zakrzywienia, biegacze łatwiej ślizgali się po ziemi. Była tam również prosta poprzeczka, która łączyła dwa biegacze z przodu. Usztywniała ona obie prowadnice i służyła jako uchwyt do ciągnięcia i prowadzenia sań. Wymagało to wiele pchania i ciągnięcia, ale ludzie byli w stanie przenieść załadowane skrzynie na prowadnicach. Mimo że urządzenie to nie wyglądało jak koło, spełniało zadanie koła.

Te sanie pracowały dobrze, chyba że teren był skalisty lub wyboisty. Biegacze wciąż łapali się kamieni i korzeni drzew i szarpali się, by się zatrzymać. Sumerowie postanowili połączyć pomysł z kołem na rolkach z pomysłem z saniami i umieścili sanie na rolkach.

Trzecie koło Sumerów: “A Sledge on Rollers”

Ten typ koła działał dobrze tak długo, jak długo ziemia była płaska. Na zboczach i wzniesieniach jednak płozy sań odsuwały się od rolki, gdy ta się poruszała. Gdy bijaki zaczynały się zsuwać na boki, było prawie niemożliwe, aby wcisnąć je z powrotem na miejsce. Stanowiło to poważny problem, gdy przewoziło się coś bardzo ciężkiego. Zbyt wiele razy jeden z wózków ześlizgiwał się z krawędzi rolki i cały ładunek przewracał się.

Ale po raz kolejny Sumerowie nie poddawali się. Musiała istnieć lepsza odpowiedź. Zauważyli, że po pewnym czasie użytkowania wałka, zaczęły się na nim robić rowki, w których prowadnice ocierały się o drewniany wałek. Wpadli na świetny pomysł: Dlaczego nie wyciąć rowków w miejscach, w których prowadnice mają się poruszać na wałku? To utrzymałoby je na miejscu. Sumerowie szybko wycięli rowki we wszystkich swoich wałkach i skończyli z dużo bardziej wydajnym kołem.

Czwarte koło Sumerów: “A Sledge on a Grooved Roller”

Still, to move loads this way was tiring and required lots of people. Samo przenoszenie rolek do miejsc, w których miały być użyte, było męczącą pracą. Sumerowie rozumowali, że może nie być konieczne używanie całego ciężkiego walca. Tylko końce były faktycznie potrzebne do podtrzymania ładunku. Co by się stało, gdyby wycięli trochę nadmiaru drewna w środku walca i zostawili tylko dwa końce połączone węższym środkowym kawałkiem? Środkowy element lub “oś” łączył oba końce i jednocześnie przenosił ładunek. Aby utrzymać sanie w miejscu, Sumerowie mocowali cztery kołki (po dwa z każdej strony sań). Oś” toczyła się między kołkami, co utrzymywało sanie we właściwej pozycji na osi. Drewniane końce walca były tym, co teraz nazywamy “kołami.”

Piąte koło Sumerów: “Two Wheels With a Fixed Axle Spinning Between Pegs”

What a difference! Sumerowie mieli teraz lżejszy wózek do przewożenia swoich ładunków. Majstrowali przy swoim nowym wynalazku i postanowili pozbyć się kołków. Dodali kawałek drewna do każdej strony wózka. Te kawałki wisiały w dół pod wózkiem. Następnie wywiercili otwory w tych kawałkach tak, że oś mogła łatwo toczyć się wewnątrz nich. Te dodatkowe kawałki nazywano “łożyskami”, ponieważ przenosiły one ciężar wózka. Teraz sanie były na stałe przymocowane do osi i kół.

Szóste koło Sumerów: “Two Wheels With an Axle, Attached With Bearings”

What the Sumerians ended up with was a two-wheelled cart. Został on później przekształcony w rydwan, który mógł być ciągnięty przez konia lub osła. Inne okoliczne cywilizacje skopiowały projekt i szybko dostosowały koło do potrzeb własnych kultur.

Kto by pomyślał, że urządzenie przeznaczone do wyrobu ceramiki stanie się inspiracją dla jednego z największych i najszerzej zakrojonych wynalazków ludzkości? Pomyśl, na jak wiele sposobów koła są dziś wykorzystywane – nie tylko w transporcie, ale także w produkcji, urządzeniach domowych i rekreacji. Jesteśmy dłużnikami Sumerów za ich pomysłowość i wytrwałość. Wyobraź sobie, jak inny byłby nasz świat, gdyby nikt nigdy nie wynalazł koła!

Działanie związane z krytycznym myśleniem:

1. Koła i części w kształcie koła są używane każdego dnia. Wymień jak najwięcej urządzeń, których używamy dzisiaj, a które zależą od koła. (Weź pod uwagę przedmioty w domu, w szkole, gry i zabawki, maszyny, pojazdy i silniki podczas tworzenia listy.)

1. Następnie wyobraź sobie życie w świecie bez jakichkolwiek kół lub urządzeń tocznych. Jak życie wyglądałoby inaczej? Czy byłoby trudniejsze? Jak i dlaczego? Opisz, jak by to było żyć bez kół.

Zbuduj swoje własne koło:

Kliknij na odpowiedni poziom klasy poniżej, aby pobrać instrukcje do budowy własnego modelu koła!

2-D Mobile Grades 1-3

3-D Mobile Grades 4-6

Słowa:

Crate
Chiseled
Mechanical device
Potter’s wheel
Disk
Concept
Planks
Terrain
Inclines
Axle
Ingenuity
Persistence

World’s Oldest Wheel Activities:

Najstarsze koło świata zostało znalezione w 2002 roku na stanowisku archeologicznym około 12.5 mil (20 km) na południowy zachód od Lublany w dzisiejszej Słowenii. Koło jest wykonane z dębu i jesionu i ma promień 27,5 cala (70 centymetrów).

Krytyczne myślenie: Użyj poniższych linków, aby zbadać koło i obszar, w którym zostało znalezione. Wyobraź sobie, jak koło mogło być używane.

Źródła:

• Kliknij tutaj, aby przeczytać więcej o kole i jego renowacji.
• Kliknij tutaj, aby dowiedzieć się o Bagnach Lublańskich, gdzie koło zostało znalezione.

Odpowiedz na następujące pytania:

• Kto mieszkał na Bagnach Lublańskich?
• Jak wyglądała ziemia?
• Jakiego rodzaju rzeczy przewozili ludzie?
• Biorąc pod uwagę wielkość tego koła, jak myślisz, czy było ono używane do przewożenia dużych przedmiotów czy lżejszych ładunków?

Rysunek: Narysuj obrazek wózka z tym kołem na nim. Wypełnij wózek prawdopodobnymi przedmiotami, które można było znaleźć w tym miejscu i czasie. Narysuj okoliczne tereny i ludzi, którzy używali wózka. Zobacz ile szczegółów z ich życia możesz zawrzeć, takich jak zwierzęta, styl ubioru, typy wozów, lokalna architektura, itp.