Gustaw II Adolf

Preceded by

Charles IX

Succeeded by

Christina

Dane osobowe

Urodzony

9 grudnia, 1594
Zamek Tre Kronor, Szwecja

Zmarł

6 listopada 1632 (w wieku 37 lat)
Lützen, Elektorat Saksonii

Małżonek(i)

Maria Eleonora Brandenburska

Religia

Luterańska

Gustaw II Adolf (9 XII 1594 – 6 XI 1632, O.S.); powszechnie znany w języku angielskim pod zlatynizowanym imieniem Gustavus Adolphus, lub jako Gustaw Adolf Wielki (język szwedzki: Gustav Adolf den store, język łaciński: Gustavus Adolphus Magnus, formalne pośmiertne wyróżnienie uchwalone przez Riksdag Estates w 1634 r.); był królem Szwecji w latach 1611-1632 i przypisuje mu się rolę twórcy Szwecji jako wielkiego mocarstwa (język szwedzki: Stormaktstiden). Poprowadził Szwecję do militarnej supremacji podczas wojny trzydziestoletniej, pomagając określić polityczną, a także religijną równowagę sił w Europie.

Jest często uważany za jednego z największych dowódców wojskowych wszech czasów, z innowacyjnym wykorzystaniem połączonych broni. Jego najbardziej godnym uwagi zwycięstwem militarnym była bitwa pod Breitenfeld. Dysponując wspaniałą maszyną wojskową z dobrą bronią, doskonałym wyszkoleniem i skuteczną artylerią polową, wspieraną przez sprawny rząd, który mógł zapewnić niezbędne fundusze, Gustaw Adolf miał szansę stać się głównym europejskim przywódcą, ale zginął w bitwie pod Lützen w 1632 roku. W jego wysiłkach pomagał mu hrabia Axel Oxenstierna, wysoki kanclerz Szwecji, który po jego śmierci pełnił również funkcję regenta. W epoce charakteryzującej się niemal niekończącymi się działaniami wojennymi Gustaw Adolf prowadził swoje wojska jako król od 1611 r. (w wieku 17 lat) do śmierci w bitwie w 1632 r., prowadząc szarżę – Szwecja awansowała ze statusu zwykłej potęgi regionalnej i zwykłego królestwa do jednego z wielkich mocarstw Europy i modelu rządów wczesnej ery nowożytnej. W ciągu zaledwie kilku lat od jego wstąpienia Szwecja stała się największym państwem w Europie po Rosji i Hiszpanii. Niektórzy nazywają go “ojcem nowoczesnej wojny” lub pierwszym wielkim nowoczesnym generałem. Pod jego okiem Szwecja i sprawa protestancka wykształciły wielu znakomitych dowódców, takich jak Lennart Torstensson, którzy pokonali wrogów Szwecji i rozszerzyli granice i potęgę imperium długo po śmierci Gustawa Adolfa w bitwie.

Był znany pod przydomkami “Złoty Król” i “Lew Północy” przez sąsiednich władców. Gustavus Adolphus jest dziś upamiętniony na placach miejskich w głównych miastach Szwecji, takich jak Sztokholm, Göteborg i Helsingborg. Gustavus Adolphus College, luterańska uczelnia w St. Peter, Minnesota, również nosi imię szwedzkiego króla.

Życie

Gustavus Adolphus urodził się w Sztokholmie jako najstarszy syn księcia Karola z dynastii Wazów i jego drugiej żony, Krystyny z Holstein-Gottorp. W tym czasie królem Szwecji był kuzyn Gustawa Adolfa, Zygmunt. Zagorzały protestant książę Karol zmusił katolickiego króla do zrzeczenia się tronu Szwecji w 1599 r., w ramach wstępnych walk religijnych przed wojną trzydziestoletnią, i panował jako regent, zanim w 1604 r. objął tron Szwecji jako Karol IX. Książę Gustaw Adolf miał Gagnef-Floda w Dalecarlii jako księstwo od 1610 r. Po śmierci ojca w październiku 1611 r. szesnastoletni Gustaw odziedziczył tron (od 16 grudnia uznany za pełnoletniego i zdolnego do samodzielnego panowania w wieku siedemnastu lat), a także trwającą sukcesję sporadycznie wojowniczych sporów dynastycznych z polskim kuzynem. Zygmunt III pragnął odzyskać tron Szwecji i próbował zmusić Gustawa Adolfa do zrzeczenia się tytułu.

W rundzie tego sporu dynastycznego Gustaw w wieku 31 lat najechał na Liwonię, rozpoczynając wojnę polsko-szwedzką (1625-1629). Interweniował w imieniu luteran w Niemczech, którzy otworzyli przed nim bramy swoich miast. O jego panowaniu stało się głośno kilka lat później, kiedy to w czerwcu 1630 r. wylądował w Niemczech, rozpoczynając szwedzką interwencję w wojnie trzydziestoletniej. Gustaw interweniował po stronie antyimperialnej, która w tym czasie przegrywała ze Świętym Cesarstwem Rzymskim i jego katolickimi sojusznikami; siły szwedzkie szybko odwrócą tę sytuację.

Gustaw ożenił się z Marią Eleonorą Brandenburską, córką Jana Zygmunta, elektora brandenburskiego, i wybrał pruskie miasto Elbing jako bazę dla swoich działań w Niemczech. Zginął w bitwie pod Lützen w 1632 roku. Jego przedwczesna śmierć była wielką stratą dla strony luterańskiej. Spowodowało to, że duże obszary Niemiec i innych krajów, które zostały podbite dla luteranizmu, zostały ponownie podbite dla katolicyzmu (poprzez kontrreformację). Jego zaangażowanie w wojnę trzydziestoletnią dało początek powiedzeniu, że był on wcieleniem “Lwa Północy”, lub jak to się nazywa po niemiecku “Der Löwe von Mitternacht” (dosłownie: “Lew Północy”).

Wydanie

.

Nazwisko	Urodzony	Zmarł	Notatki
(Nieślubny) Przez Margareta Slots
Gustav	24 maja 1616 Stockholm	25 października 1653 Wildeshausen	Ożenił się z hrabiną Anną Sofią Wied-.Runkel i miał potomstwo.
Przez Marię Eleonorę Brandenburską (11 listopada 1599 – 28 marca 1655)
Córka	24 lipca 1621 Stockholm		Urodzona martwo, pochowana w Riddarholmskyrkan.
Christina	16 października 1623 Stockholm	21 września 1624 Stockholm	Dziedziczka pretendentka do tronów Szwecji i Danii; pochowana w Riddarholmskyrkan.
Syn	Maj 1625 Zamek Gripsholm		Urodzony martwo, pochowany w Riddarholmskyrkan.
Christina	8 grudnia 1626 Stockholm	9 kwietnia 1689 Rzym	Królowa Szwecji (1632 – 1652), nigdy nie wyszła za mąż; pochowana w Bazylice Świętego Piotra.

Dziedzictwo jako generał

Gustavus Adolphus był niezwykle zdolnym dowódcą wojskowym. Jego innowacyjna taktyczna integracja piechoty, kawalerii, logistyki, a zwłaszcza wykorzystanie artylerii, przyniosły mu tytuł “Ojca nowoczesnej wojny”. Wśród przyszłych dowódców, którzy studiowali i podziwiali Gustawa II Adolfa, byli Napoleon I z Francji i Carl von Clausewitz. Jego postępy w naukach wojskowych sprawiły, że Szwecja stała się dominującą potęgą nad Bałtykiem na następne sto lat (patrz: Cesarstwo Szwedzkie). Jest on również jedynym szwedzkim monarchą, którego nazwano “Wielkim”. Decyzję taką podjęło szwedzkie Estates of the Realm na zjeździe w 1633 roku. Tak więc na mocy ich decyzji oficjalnie, do dnia dzisiejszego, nazywany jest Gustafem Adolfem Wielkim (Gustavus Adolphus Magnus).

Gustavus Adolphus był główną postacią odpowiedzialną za sukcesy szwedzkiego oręża podczas wojny trzydziestoletniej i doprowadził swój naród do wielkiego prestiżu. Jako generał, Gustaw Adolf zasłynął z zastosowania mobilnej artylerii na polu bitwy, jak również z bardzo agresywnej taktyki, w której atak był przedkładany nad obronę, a mobilność i inicjatywa kawalerii były podkreślane.

Wśród innych innowacji, zainstalował wczesną formę broni połączonej w swoich formacjach, gdzie kawaleria mogła atakować z bezpieczeństwa linii piechoty wzmocnionej przez armaty, i wycofać się ponownie w celu przegrupowania po ich forsowaniu. Przyjął znacznie płytsze formacje piechoty niż te, które były powszechne w armiach pikinierskich i strzeleckich tej epoki, z formacjami walczącymi zazwyczaj w 5 lub 6 szeregach, od czasu do czasu wspieranymi w pewnej odległości przez inną taką formację – luki były prowincjami artylerii i kawalerii, jak wspomniano powyżej. Jego artyleria była zupełnie inna – nie pozwolił sobie na to, by przeszkadzały mu uciążliwe ciężkie armaty, ale zamiast tego w trakcie eksperymentów postawił na mniejszą, bardziej zwrotną broń, w efekcie wystawiając pierwszą w historii lekką artylerię polową w znaczącej liczbie.

Jego armie były bardzo dobrze wyszkolone jak na tamte czasy, tak że jego muszkieterzy byli powszechnie znani ze swojej dokładności strzału i szybkości przeładowywania: trzy razy szybciej niż jacykolwiek współcześni rywale. Carl von Clausewitz i Napoleon Bonaparte uznali go za jednego z największych generałów wszechczasów; z tą opinią zgodził się między innymi George S. Patton. Słynął również z konsekwentnego dążenia do celu i życzliwości dla swoich oddziałów – żadna z części jego armii nie była uważana za lepszą lub traktowana w sposób uprzywilejowany, co było powszechne w innych armiach, gdzie kawaleria stanowiła elitę, zaraz za nią plasowała się artyleria, a obie gardziły niską piechotą. W armii Gustawa jednostki były intensywnie szkolone krzyżowo. Zarówno kawaleria, jak i piechota mogły obsługiwać artylerię, tak jak to zrobiła jego ciężka kawaleria, gdy skierowała zdobytą artylerię na przeciwnika – katolickich Tercjuszy pod Breitenfeld. Pikinierzy potrafili strzelać – choć nie tak celnie jak muszkieterzy – dzięki czemu cenna broń palna mogła pozostać na linii ognia. Jego piechurzy i strzelcy byli uczeni jazdy konnej, jeśli zachodziła taka potrzeba. Napoleon wysoko ocenił to osiągnięcie i skopiował taktykę.

Reengineering

Gustavus Adolphus był bardzo myślącym przyszłościowo inżynierem wojskowym. Przeprojektował sposób działania swojej armii, wprowadzając proste innowacje, które okazały się niszczycielskie dla jego przeciwników.Jednym z przykładów tego był szwedzki system kawalerii. Kawaleria została zepchnięta na margines wartości militarnej i w dużej mierze zneutralizowana przez hiszpańskich tercios. Była nieefektywnie wykorzystywana do szarżowania na front lub flankę wroga, strzelania z pistoletów i muszkietów, a następnie wycofywania się w celu przeładowania i zreformowania. Jednak Gustaw Adolf używał lekkich armat (przerobionych tak, by miały 3 standardowe kalibry, z których jedna została ostatecznie nazwana “Armatą Regimentową”) wraz z muszkietami do eliminowania wrogich pikinierów, a następnie kawalerii, która wkraczała do akcji i przecinała szablami linie wroga.

Adolf stanął następnie przed problemem wyposażenia tej nowo powstałej armii. Aby to zrobić, uznał za konieczne upewnić się, że wszyscy mają taki sam sprzęt. Standaryzacja w ten sposób znacznie ułatwia masową produkcję, szkolenie i konserwację. Główną reformą było zmniejszenie wagi muszkietu. Muszkiet został również ujednolicony pod względem kalibru. Jednak prawdopodobnie największym wkładem Adolfa była jego praca nad artylerią. Uczynienie artylerii lżejszą i bardziej zwrotną dało mu możliwość poruszania się zamiast pozostawania w stałej pozycji. Stworzył armię, która była szybka do ataku, ale także zdolna do obrony.

Dowódca wojskowy

File:Gustav2AdRiddarh.jpg|thumb|300px|Sarkofag Gustawa Adolfa w Riddarholmskyrkan|Kościół RiddarholmGustaw Adolf, wstępując na tron, odziedziczył po ojcu trzy wojny: Przeciwko Danii, która zaatakowała Szwecję wcześniej w 1611 r., przeciwko Rosji, z powodu próby wykorzystania przez Szwecję rosyjskiego czasu niepokojów, oraz przeciwko Polsce, z powodu obalenia przez króla Karola króla Zygmunta III, jego bratanka, jako króla Szwecji.

Wojna przeciwko Danii (wojna kalmarska) została zakończona w 1613 r. pokojem, który nie kosztował Szwecji żadnego terytorium, ale była ona zmuszona zapłacić Danii wysokie odszkodowanie (traktat z Knäred). Podczas tej wojny Gustaw Adolf pozwolił swoim żołnierzom plądrować miasta i wsie, a ponieważ napotkał niewielki opór ze strony sił duńskich w Skanii, splądrowali oni i zdewastowali 24 skandynawskie parafie. Jego pamięć w Skanii była z tego powodu negatywna.

Wojna z Rosją (wojna ingryjska) zakończyła się w 1617 r. traktatem w Stołbowie, który wyłączył Rosję z Morza Bałtyckiego. Ostatnia odziedziczona wojna, wojna z Polską, zakończyła się w 1629 r. rozejmem w Altmarku, który przekazał Szwecji dużą prowincję Liwonię i uwolnił siły szwedzkie do późniejszej interwencji w wojnie trzydziestoletniej w Niemczech, gdzie siły szwedzkie utworzyły przyczółek już w 1628 r.

Szczególnie słaby elektorat brandenburski był rozdarty przez kłótnię między partią protestancką i katolicką. Brandenburski minister i dyplomata baron Samuel von Winterfeld wpłynął na Gustawa Adolfa, aby ten wspierał i chronił stronę protestancką w Niemczech. Gdy w czerwcu i lipcu 1630 r. Gustaw Adolf rozpoczął natarcie na północ Niemiec, dysponował zaledwie 4 000 żołnierzy. Wkrótce jednak udało mu się umocnić pozycję protestantów na północy, wykorzystując posiłki ze Szwecji i pieniądze dostarczone przez Francję (traktat z Bärwalde). Po tym jak szwedzkie grabieże w Brandenburgii (1631) zagroziły systemowi ściągania kontrybucji wojennych z zajętych terytoriów, “maruderstwo i plądrowanie” szwedzkich żołnierzy zostało zakazane. Tymczasem katolicka armia pod dowództwem Johanna Tserclaesa, hrabiego Tilly, pustoszyła Saksonię. Gustaw Adolf spotkał się z armią Tilly’ego i rozgromił ją w pierwszej bitwie pod Breitenfeld we wrześniu 1631 roku. Następnie przemaszerował przez całe Niemcy, zakładając swoje zimowe kwatery w pobliżu Renu i snując plany inwazji na resztę Świętego Cesarstwa Rzymskiego.

W marcu 1632 r. Gustaw Adolf najechał Bawarię, zagorzałego sojusznika cesarza. W bitwie pod Rain zmusił do wycofania się swoich katolickich przeciwników. Był to najważniejszy punkt kampanii. Latem tegoż roku szukał rozwiązania politycznego, które pozwoliłoby zachować istniejącą strukturę państwową w Niemczech, gwarantując jednocześnie bezpieczeństwo protestantom. Osiągnięcie tych celów zależało jednak od jego dalszych sukcesów na polu walki.

Gustavus podobno wszedł do walki nie nosząc żadnej zbroi, ogłaszając: “Pan Bóg, jest moją zbroją!”. Bardziej prawdopodobne jest, że nosił on po prostu skórzany kirys, niż że szedł do walki bez żadnej ochrony. W 1627 roku, niedaleko Dirschau w Prusach, polski żołnierz postrzelił go w mięśnie powyżej ramion. Przeżył, ale lekarzom nie udało się usunąć kuli, więc od tej pory nie mógł nosić żelaznej zbroi. Ponadto dwa palce prawej ręki zostały sparaliżowane.

Gustavus Adolphus zginął w bitwie pod Lützen, kiedy to w kluczowym momencie bitwy odłączył się od swoich oddziałów, prowadząc szarżę kawalerii w gęstym smogu mgły i dymu prochowego. Po jego śmierci żona przez ponad rok przechowywała jego ciało, a później także serce, w zamku w Nyköping. Jego szczątki (w tym serce) spoczywają obecnie w Riddarholmskyrkan w Sztokholmie.

W lutym 1633 roku, po śmierci króla, szwedzki Riksdag Estates zdecydował, że jego imię będzie stylizowane na Gustaw Adolf Wielki (lub Gustaf Adolf den Store po szwedzku). Takiego zaszczytu nie dostąpił żaden inny szwedzki monarcha przedtem ani potem.

Korona Szwecji była dziedziczona w rodzinie Wazów, a od czasów Karola IX wykluczono tych książąt Wazów, którzy byli zdrajcami lub wywodzili się z obalonych monarchów. Młodszy brat Gustawa Adolfa zmarł dziesięć lat wcześniej, dlatego jako spadkobierczyni pozostała tylko córka króla. Maria Eleonora i królewscy ministrowie przejęli rządy w imieniu nieletniej córki Gustawa Adolfa, Christiny, po śmierci jej ojca. Pozostawił jeszcze jedno znane dziecko, nieślubnego syna Gustawa, hrabiego Vasaborg.

Alternatywne poglądy

Niemiecki socjalista Franz Mehring (1846-1919) napisał biografię Gustawa Adolfa z marksistowskim spojrzeniem na działania szwedzkiego króla podczas wojny trzydziestoletniej. W niej argumentuje, że wojna toczyła się raczej o ekonomię i handel niż o religię. W książce “Ofredsår” (“Years of Warfare”) szwedzki historyk i autor Peter Englund twierdzi, że prawdopodobnie nie było jednego ważnego powodu, dla którego król zdecydował się na wojnę. Zamiast tego było to prawdopodobnie połączenie względów religijnych, bezpieczeństwa, a także ekonomicznych.

Pogląd ten popiera niemiecki historyk Johannes Burkhardt, który pisze, że Gustaw przystąpił do wojny 30-letniej dokładnie 100 lat po opublikowaniu Confessio Augustana, głównego wyznania wiary Kościoła luterańskiego, i pozwolił się wychwalać jako jego zbawca. Jednak Gustaw we własnym “manifeście wojennym” w ogóle nie wspomina o motywacjach religijnych, lecz mówi o przyczynach politycznych i ekonomicznych. Szwecja musiałaby zachować swoją integralność w obliczu kilku prowokacji i agresji ze strony imperium Habsburgów. Manifest został napisany przez uczonego Johanna Adlera Salviusa w powszechnym w tamtych czasach stylu promującym “sprawiedliwą wojnę”. Burkhardt argumentuje, że tradycyjna szwedzka historiografia zbudowała z tego obronny interes bezpieczeństwa, przyjmując tekst manifestu za pewnik. Jednak aby obronić Sztokholm, zajęcie niemieckich terytoriów bałtyckich byłoby ekstremalnym posunięciem, a imperialna flota bałtycka, o której mowa w manifeście jako o zagrożeniu, nigdy nie osiągnęła wielkości większej niż jedna czwarta floty szwedzkiej. Co więcej, nigdy nie była ona utrzymywana, by rzucić wyzwanie Szwecji, lecz by stawić czoła separatystycznej Holandii. Jeśli więc panowanie nad Bałtykiem było celem szwedzkiej strategii, podboje w Niemczech nie były wojną obronną, lecz aktem ekspansji. Ze szwedzkiej Finlandii Gustaw posuwał się wzdłuż wybrzeża Morza Bałtyckiego, aż do Augsburga i Monachium, a nawet zachęcał Konfederację Szwajcarską, by się do niego przyłączyła. Nie chodziło już o interesy nadbałtyckie, ale o cesarską stolicę Wiedeń i przełęcze alpejskie, które były teraz w bliskim zasięgu armii szwedzkiej. Kolejną kwestią, o której wspomina Burkhardt, jest gotyckie dziedzictwo Szwedów, które stało się programem politycznym. Szwedzki król był również “Rex Gotorum”, (język łaciński: Król Gotów), a lista królów została prześledzona z powrotem do gockich władców, aby zbudować ciągłość. Przed wyruszeniem do północnych Niemiec Gustaw zachęcał szwedzką szlachtę do naśladowania przykładu podbojów, jaki dali ich goccy przodkowie. Gdyby żył dłużej, byłoby prawdopodobne, że Gustaw sięgnął po koronę cesarską Świętego Cesarstwa Rzymskiego.

Polityka

Sukces Gustawa II Adolfa w uczynieniu ze Szwecji jednej z wielkich potęg Europy, a być może najważniejszej siły w wojnie trzydziestoletniej po Francji i Hiszpanii, wynikał nie tylko z jego błyskotliwości militarnej, lecz także z ważnych reform instytucjonalnych w szwedzkim rządzie. Główną z tych reform była instytucja pierwszych rejestrów parafialnych, dzięki którym rząd centralny mógł skuteczniej opodatkować i wcielić do wojska ludność.

Polityka Gustawa II Adolfa na podbitym terytorium Estonii również wykazuje tendencje postępowe. W 1631 r. zmusił szlachtę do przyznania chłopom większej autonomii. Wspierał również edukację, otwierając w 1631 r. szkołę w Tallinie, znaną dziś jako Gustav Adolf Grammar School (język estoński: Gustav Adolfi Gümnaasium). 30 czerwca 1632 r. Gustaw II Adolf podpisał dekret założycielski Academia Dorpatensis w Estonii, znanej dziś jako Uniwersytet w Tartu. Okres szwedzkiego panowania nad Estonią, zapoczątkowany przez Gustawa II Adolfa i kontynuowany przez jego następców, nazywany jest przez Estończyków “starymi dobrymi szwedzkimi czasami” (estońskie: vana hea Rootsi aeg).

Starannie nauczyłem się rozumieć, o tym doświadczeniu, które mogłem mieć w sprawach reguły, jak fortuna jest słaba lub wielka, podlegająca takiej wspólnej regule, tak że w przeciwnym razie nie miałbym powodu, by pragnąć takiej reguły, gdybym nie znalazł się do niej zobowiązany z woli Boga i natury. Teraz zaś dowiedziałem się, że skoro Bóg pozwolił mi urodzić się księciem, takim, jakim się urodziłem, to moje dobro i moja zguba zostały połączone w jedno z dobrem wspólnym; z tego też powodu teraz obiecałem, że będę się bardzo troszczył o ich dobro, dobre rządy i zarządzanie, i że będę się o nie bardzo troszczył.

Oś czasu

• Grudzień 1594. Gustaw przychodzi na świat w zamku Tre Kronor w Szwecji.
• Październik 1611. Gustaw zdobywa tron szwedzki i trzy wojny (wojna kalmarska, wojna ingryjska i wojna polska) po śmierci swojego ojca, Karola IX.
• Luty 1612. Bitwa pod Vittsjö przeciwko Danii, w której Gustaw prawie tonie.
• Styczeń 1613. Gustaw negocjuje pokój po odparciu inwazji duńskiej w wojnie kalmarskiej z zachowaniem status quo ante bellum. Trzeba jednak zapłacić okup za twierdzę Älvsborg.
• Luty 1617. Po naciskach Gustaw oblega Psków, wyłącza Rosję z morza bałtyckiego w wojnie ingryjskiej, która ceduje Ingrię na Szwecję.
• Styczeń 1626. Bitwa pod Wallhof, gdzie Gustaw z powodzeniem wykorzystuje efektywną współpracę piechoty i kawalerii.
• Lipiec 1626. Gustaw Adolf i jego armia wysiadają w Pillau w Prusach podczas wojny polsko-szwedzkiej (1626-1629).
• Wrzesień 1626. Gustaw pokonuje polskie siły Zygmunta III Wazy w bitwie pod Gniewem.
• Maj 1627. Gustaw zostaje postrzelony i ciężko ranny (bliski śmierci) w szturmie na Gdańsk.
• Sierpień 1627. Król zostaje ciężko ranny w bitwie pod Dirschau (Tczewem), po dwukrotnym postrzale.
• Czerwiec 1629. Jego wojska spotykają się w bitwie pod Trzcianą z siłami polskiego hetmana polnego koronnego Stanisława Koniecpolskiego i wojskami cesarskimi pod Hansem Georgiem von Arnim-Boitzenburgiem, i tam Gustaw dwukrotnie omal nie zostaje zabity lub wzięty do niewoli.
• Wrzesień 1629. Rozejm w Altmarku – Liwonia i Estonia zostają scedowane na rzecz Szwecji w wyniku wojen polskich Gustawa.
• Maj 1630 r. i 6 lipca Gustaw Adolf ląduje w Niemczech, by przystąpić do wojny trzydziestoletniej.
• Kwiecień 1631 r. Gustaw oblega i zdobywa miasto Frankfurt nad Odrą w czasie wojny.
• Lipiec 1631 r. Werben, pierwsza duża bitwa polowa między siłami szwedzkimi i katolickimi, w której Gustaw odnosi zwycięstwo.
• Wrzesień 1631. W bitwie pod Breitenfeld Gustaw Adolf zdecydowanie pokonuje siły katolickie dowodzone przez Tilly’ego, nawet po tym, jak sprzymierzona protestancka armia saska została rozgromiona i uciekła z pociągiem z bagażami.
• Kwiecień 1632 r. W bitwie pod Lechem Gustaw Adolf ponownie pokonuje Tilly’ego, a w trakcie bitwy Tilly zostaje śmiertelnie ranny.
• Maj 1632. Monachium poddaje się wojskom szwedzkim.
• Wrzesień 1632. Gustaw Adolf atakuje twierdzę Alte Veste, dowodzoną przez Wallensteina, ale zostaje odparty, co oznacza pierwszą porażkę w wojnie trzydziestoletniej niezwyciężonych dotąd Szwedów.
• listopad 1632 r. W bitwie pod Lützen Gustavus Adolphus ginie w akcji, ale Szwedzi wygrywają walkę dzięki Bernhardowi z Saksonii-Weimaru, który przejmuje dowództwo i pokonuje Wallensteina. Szwedzki wysiłek wojenny był podtrzymywany przez generałów Gustava Horna, Johana Banéra, Lennarta Torstensona i kanclerza Axela Oxenstierna aż do pokoju westfalskiego.

Historia wojen Gustawa Adolfa została napisana przez Johanna Philippa Abelina.

Dzień Gustawa Adolfa

Dzień Gustawa Adolfa jest obchodzony w Szwecji, Estonii i Finlandii co roku 6 listopada. Tylko w tym dniu sprzedawane jest specjalne ciasto z czekoladowym lub marcepanowym medalionem króla. Dzień ten jest również oficjalnym dniem flagi w szwedzkim kalendarzu. W Finlandii dzień ten jest obchodzony jako svenska dagen lub ruotsalaisuuden päivä, “Dzień Szwedzkości”, i jest zwyczajowym dniem flagi. W Estonii dzień ten znany jest jako Gustav Adolfi päev. We wszystkich trzech krajach 6 listopada to dzień imienin Gustawa Adolfa, jeden z niewielu wyjątkowych dni imieninowych w roku.

Przodkowie

Przodkowie Gustawa Adolfa w trzech pokoleniach

.

.

.

.

								.	Erik Johansson (Waza)
						Gustaw I Szwedzki (Waza)		.
									Cecilia Månsdotter (Eka)
								.
			Karol IX Szwedzki (Waza)
									Erik Abrahamsson (Leijonhufvud)
						Małgorzata Leijonhufvud
									Ebba Eriksdotter (Waza)
Gustaw Adolf Szwedzki
	.
									Fryderyk I Duński
						Adolf, Książę Holstein-Gottorp
									Zofia Pomorska
			Krystyna Holsztyńska-.Gottorp
									Filip I, Hrabia Hesji
						Krystyna Heska
									Krystyna Saksońska

W kulturze popularnej

• Sztuka Bertolta Brechta Matka Courage i jej dzieci kilkakrotnie wspomina o Gustawie Adolfie we wcześniejszych scenach, podczas których bohaterowie podróżują z armią protestancką. Kucharz ośmiesza “Króla Bohatera”, zwracając uwagę, że najpierw dążył on do wyzwolenia Polski od Niemców, potem dążył do wyzwolenia Niemiec od Niemców i na tym interesie zarobił. Jego niechęć do króla obejmuje również fakt, że, w przeciwieństwie do Matki Courage i kapelana, Kucharz jest Holendrem, a nie Szwedem.
• W serii powieści Ring of Fire Erica Flinta i innych, Gustavus Adolphus jest główną postacią, nie zginął w bitwie pod Lützen. Pomaga on społeczności Wirginii Zachodniej, kosmicznie przeniesionej w czasie, doprowadzić do rewolucji demokratycznej w całych Niemczech. Oni z kolei, dzięki swojej wiedzy technologicznej o współczesnych działaniach wojennych i możliwościach ludzkości, przyczyniają się do rozwoju szwedzkiego imperium. Wprowadzają do XVII-wiecznej Europy wiele pomysłów, takich jak radio, łodzie podwodne czy samoloty. Gustavus Adolphus jest przedstawiany jako twardy, ale współczujący król z tolerancyjnymi tendencjami wobec religii i praw ludzi do ustanowienia ich własnych swobód obywatelskich.
• Szwedzki zespół power metalowy Sabaton wydał album o wojnie trzydziestoletniej zatytułowany Carolus Rex, który zawiera wiele piosenek o i odniesień do Gustavus Adolphus.
• Gustav Adolphus jest przedstawiony jako grywalna postać w turowej grze strategicznej, Civilization V: Gods and Kings.

Zobacz także

• Historia Szwecji – Powstanie Szwecji jako wielkiego mocarstwa
• Axel Oxenstierna
• Gustav Gustavsson af Vasaborg
• Gustavus Adolphus College
• Gustav Adolf Grammar School

Uwagi

Dalsza lektura

• Ahnlund, Nils. Gustaw Adolf Wielki, przeł. Michael Roberts. Princeton, 1940.
• Brzeziński, Ryszard. The Army of Gustavus Adolphus. Osprey Publishing (1993). ISBN 1-85532-350-8.
• Earle, E.M. ed. Makers of Modern Strategy: Military Thought from Machiavelli to Hitler, 1948.
• Nordstrom, Byron J. “Gustavus II Adolphus (Sweden) (1594-1632; Ruled 1611-1632)” Encyclopedia of the Early Modern World: Europe, 1450 to 1789 2004.
• Ringmar, Erik. Identity, Interest and Action: A Cultural Explanation of Sweden’s Intervention in the Thirty Years’ War. Cambridge, 1996.
• Roberts, Michael. Gustavus Adolphus, A History of Sweden 1611-1632 (dwa tomy) London: Longmans, Green, 1953-1958.
• Roberts, Michael (1992). Gustavus Adolphus. Profiles in Power (2nd ed.). London: Longman. ISBN 0582090008.
• Roberts, Michael. Gustavus Adolphus and the Rise of Sweden London: English Universities Press, 1973.
• Roberts, Michael. The Military Revolution 1560-1660, Belfast, M. Boyd .
• Roberts, Michael. Sweden as a great power 1611-1697 London: St. Martin’s Press, 1968.
• Karl Wittich (1879). “Allgemeine Deutsche Biographie (ADB)” (in de). Leipzig: Duncker & Humblot. s. 189-212.

Wikimedia Commons posiada media związane z Gustawem II Adolfem.

• Wielka i sławna bitwa pod Lutzen…, transkrypcja
• “Gustavus II. Adolphus” Encyclopædia Britannica (11th ed.) 1911
• “Gustavus II. Adolphus”. New International Encyclopedia. 1905.

.

Gustaw II Adolf Urodzony: 9 grudnia 1594 Zmarł: 6 listopada 1632
Tytuły królewskie
Poprzedzony przez Charlesa IX	Króla Szwecji 1611-1632	Succeeded by Christina

Ta strona korzysta z treści objętych licencją Creative Commons z Wikipedii (zobacz autorów).