“Pierwsze dziesięć milionów lat było najgorsze,” powiedział Marvin. “Drugie dziesięć milionów lat też było najgorsze. Trzecie dziesięć milionów lat w ogóle mi się nie podobało. Potem trochę podupadłem.”

Tak uważa Marvin, paranoidalny android Douglasa Adamsa, który podąża za bohaterami ‘Autostopem przez Galaktykę’, jak bumelująca, zrzędząca chmura burzowa. Funkcjonalnie nieśmiertelny (i przeklęty z “mózgiem wielkości planety”), Marvin jest hubrystycznym marzeniem o wiecznym życiu, wydrukowanym i wytłoczonym w obwodach. Podczas gdy jego ludzcy koledzy potykają się od jednej katastrofy do drugiej, poświęcając swoje ograniczone talenty na unikanie śmierci za wszelką cenę, Marvin snuje się ponuro, opłakując bezsens nieskończonej egzystencji, w której nie ma nic nowego do nauczenia się, żadnego wyzwania dla jego intelektu i w której wszyscy – nawet jego najbliższy przyjaciel, szczur, który zagnieździł się na pewien czas w jego stopie – umierają. Oprócz niego.

Marvin jest archetypem nieśmiertelnych. Nasze historie nie są dla nich łaskawe. Starożytni greccy bogowie byli pozytywnie psychopatyczni w rozdawaniu wiecznego potępienia jako kary za wszystko, od kradzieży ognia (tytan Prometeusz, który był przywiązany do skały i którego wątroba była wydziobywana przez orła, codziennie, na zawsze) do wygrania konkursu szycia (Arachne, która – z być może ograniczoną przezornością – wyzwała Atenę na pojedynek na splatanie i została przemieniona w wiecznie wirującego pająka, kiedy wygrała). Od tamtej pory przez wieki mniej więcej taki był los niedoszłych nieśmiertelnych: wampiry tkwią w zamkach, przyszli bogacze zachowują młodość (ale tracą człowieczeństwo), a poszukiwacze życiodajnych roślin, eliksirów i artefaktów kończą zjedzeni, przeklęci lub zmiażdżeni pod walącymi się świątyniami. Jeśli kiedykolwiek zostaniesz zaproszony na wyprawę w poszukiwaniu… cóż, czegokolwiek, co daje życie wieczne, cały nasz kanon literacki mówi: nie idź.

Ale jednocześnie przedłużanie życia jest, niemal z definicji, tym, czego oczekujemy od medycyny. Dziwnie jest traktować chemioterapię czy zabiegi kardiologiczne jako technologie przedłużające życie, ale dla pacjentów cierpiących na raka i choroby serca właśnie tym są. Bardziej ogólnie, oczekujemy niewielkiego wzrostu długości życia dla każdego nowego pokolenia. Co dziesięć lat Urząd Statystyki Krajowej publikuje dane dotyczące długości życia mieszkańców Anglii i Walii, a przez ostatnie pięć dekad oczekiwana długość życia w chwili urodzenia wzrastała o około dwa do trzech lat na dekadę. A kiedy ten wzrost zatrzymuje się (jak to miało miejsce w późnych latach 2010), naukowcy są zaokrąglane do wywiadów telewizyjnych i grilla nad tym, co lub kto jest winien.

To jest paradoks ludzkiego przedłużenia życia: oczekujemy, że nasze dzieci żyć dłużej niż my, ale nie dużo dłużej. Dodatkowe pół dekady brzmi mniej więcej dobrze. Dodatkowe pół wieku nie. Ta druga opcja wydawałaby się oburzająca i niesprawiedliwa – gdyby nie była tak fantazyjna. A jednak poważni ludzie coraz poważniej podchodzą do kwestii opóźniania starzenia się. Na przykład brytyjska organizacja Nuffield Council on Bioethics opublikowała w 2018 r. dokument zatytułowany “The Search for a Treatment for Ageing”, w którym wymieniono osiem kierunków prowadzonych obecnie badań nad przedłużaniem życia. W 2013 roku Google – firma kojarzona z wieloma rzeczami, ale nie z przedłużaniem życia – sfinansowała Calico, firmę, która specjalizuje się dokładnie w tym.

Różne badania na myszach i szczurach pokazały to, co dobrze nagłośnione badania w populacjach myszy i szczurów często robią: że rzecz (w tym przypadku potencjalne leczenie przeciwstarzeniowe) zrobiła coś cudownego (spowolniła starzenie się) dla myszy i szczurów (które od tego czasu zostały rozebrane), z czego możemy ekstrapolować porównywalny wynik dla ludzi (którzy będą żyć dłużej i zdrowiej, a nie zostaną rozebrani). Nie ma jednego wyraźnego wskaźnika, że radykalne przedłużenie życia jest tuż za rogiem – ale ten wzrost finansowania, debaty i wiwisekcji zwłok myszy sugeruje, że nasze codzienne założenie, że istnieje “odpowiednia” ilość życia dla ludzi może być zakorzenione bardziej w doświadczeniu niż w racjonalnym myśleniu.

“Jeszcze nie zdążyłem w pełni pojąć, jak głęboko zakorzeniona jest ta irracjonalność”, mówi dr Aubrey de Grey, biogerontolog i współzałożyciel Fundacji Badawczej SENS (Strategies for Engineered Negligible Senescence). De Grey od prawie dwóch dekad prowadzi zarówno badania, jak i kampanię na rzecz tego, co nazywa “radykalnym przedłużeniem życia”. Jego dwie najbardziej rozpoznawalne cechy to długa siwa broda, która sięga mu prawie do pasa, oraz całkowite zniecierpliwienie tym, co nazwał “globalnym transem”: międzykulturową akceptacją faktu, że pewnego dnia, w nie tak dalekiej przyszłości, wszyscy musimy koniecznie przestać istnieć. Pogląd de Greya, że funkcjonalna nieśmiertelność może być nie tylko możliwa, ale że jej rozbieżne podstawy zostały już położone w laboratoriach na całym świecie, jest wysoce kontrowersyjny.

Skarbne oceny jego propozycji zostały dokonane przez ekspertów w dziedzinie nauk biologicznych, którzy twierdzą, że technologie, które przedstawia jako wspólnych kandydatów do przedłużenia życia, są na zbyt wczesnym etapie rozwoju, aby mogły być użyteczne przez dziesięciolecia, jeśli w ogóle. Jednak takie spojrzenie na pomysły de Greya w skali makro wydaje się mijać z celem. SENS nie jest jedyną organizacją, której celem jest wydłużenie życia i nie jest też największą. Ale de Grey jest potężnym oratorem, zmuszającym publiczność do słuchania z atmosferą jowialnego nauczyciela przedmiotów ścisłych, który nie może uwierzyć, jak źle poszło jego klasie na próbnym egzaminie.

“W dzisiejszych czasach jestem bardzo silny nie tylko w mówieniu, ‘Spójrzcie, miejcie poczucie proporcji, chłopcy i dziewczęta: to zdecydowanie główna przyczyna cierpienia na świecie. Ręka do góry kto chce zachorować na Alzheimera? Ręce do góry, kto chce, aby ktokolwiek inny zachorował na Alzheimera?”, mówi, kontrastując swój obecny styl prezentacji z niecierpliwą szorstkością swojego Teda Talk z 2005 roku. “20 lat temu sensowne było oszukiwanie samego siebie, aby wyrzucić starzenie się z głowy i zająć się swoim żałośnie krótkim życiem, zamiast zajmować się tą straszną sprawą, ponieważ nie było żadnego powodu, aby wierzyć, że mamy duże szanse na przesunięcie igły – na rzeczywiste przyspieszenie pojawienia się terapii, które naprawdę zapanują nad starzeniem się. So it kind of made sense; I have some sympathy.”

’20 years ago, it made sense to trick yourself into putting ageing out of one’s mind and getting on with one’s miserably short life rather than being preoccupied with this terrible thing, because there was no real reason to believe that we had much chance of moving the needle.’

De Grey i inni badacze z SENS określają siedem czynników, które przyczyniają się do starzenia się, w tym utratę komórek i zanik tkanek, nowotwory i mutacje mitochondrialne – wraz z nowatorskimi biotechnologiami, które mogą pewnego dnia złagodzić ich szkodliwe skutki. SENS nie jest osamotniony w sugerowaniu potencjalnych terapii opóźniających starzenie się – wśród innych kandydatów na terapie znalazły się: lek przeciwcukrzycowy Metformin, resweratrol (związek chemiczny / megawinny PR roślinny znajdujący się w czerwonym winie) oraz – co makabryczne – transfuzja krwi młodych ludzi do krwi osób starszych. Przedłużenie życia, jako inwestycja, jest obarczone wysokim ryzykiem i ogromną nagrodą – stąd ogromna ilość proponowanych terapii. De Grey podkreśla, że jakakolwiek nagła i znacząca zmiana w długości życia nie będzie wynikiem jednego przełomu, ale wielu terapii działających w zgodzie. Atakowanie starzenia się pod wieloma kątami doprowadzi do tego, co nazywa on “ucieczką szybkości długowieczności” (Longevity Escape Velocity) – chodzi o to, że jeśli uda się opracować metody leczenia chorób związanych z wiekiem szybciej niż zabijają one ludzi, to nie tylko długość życia wzrośnie wykładniczo, ale także opóźni się osłabienie. Długość życia” to prawie niewłaściwy termin dla tego, czego poszukują zwolennicy wydłużenia życia – lepszym terminem, już w użyciu akademickim, jest “healthspan”. Żyć do 150 i czuć to byłoby koszmarne. Proponowane terapie muszą oferować coś bardziej zbliżonego do wiecznej młodości niż wiecznego życia.

“To jest coś, na co muszę poświęcić ogromną część mojego czasu”, mówi de Grey. “Po prostu wbijanie ludziom do głowy, że długość życia jest efektem ubocznym rozpiętości zdrowia. Musisz pozostać zdrowy, aby pozostać przy życiu, a zdrowie jest głównym czynnikiem wpływającym na jakość życia.”

To jest drugie wyzwanie dla zwolenników przedłużenia życia: ponieważ nie ewoluowaliśmy, dosłownie lub kulturowo, aby postrzegać przedłużone, zdrowe życie jako coś innego niż fikcję, prawie nikt spoza wyspiarskiej debaty nie jest przygotowany do właściwej oceny jego ryzyka i zalet. Jeśli przyjmiesz, że nagły skok w długości życia w zdrowiu nadchodzi – czy to 50 lat czy 500 – brak dyskursu publicznego jest niepokojący.

Bardzo niewiele badań zostało przeprowadzonych w celu właściwej oceny opinii publicznej na temat dramatycznie dłuższego życia, a te, które zostały przeprowadzone, wykazują niewielką spójność wśród badanych. Uniwersytet w Queensland przeprowadził dwa takie badania – badania bezpośrednie i grupy fokusowe z 57 Australijczykami w 2009 roku; inne, większe badanie telefoniczne z 605 osobami w 2011 roku. W obu przypadkach poglądy uczestników wahały się od zdecydowanego poparcia do zdecydowanego sprzeciwu, przy czym powody tego ostatniego stanowiska obejmowały kwestie sprawiedliwości dystrybucyjnej, przeludnienia, rozpadu tradycyjnej jednostki rodzinnej i obaw religijnych. Pokazały one, zasadniczo, że większość ludzi nie wie, co myśleć, ale jedną rzeczą, która jest szeroko podzielana, jest obawa, że radykalne przedłużenie życia zagraża poczuciu sprawiedliwości.

“Część naszego stosunku do tego, co uważamy za przedwczesną śmierć – umieranie ‘przed czasem’, jest taka, że jest to rodzaj niesprawiedliwości, a ta idea niesprawiedliwości absolutnie przenika całe społeczeństwo”, mówi bioetyk profesor John Harris. Oprócz nauczania, Harris pełnił funkcję doradcy ds. etyki w Parlamencie Europejskim, Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) i brytyjskim Ministerstwie Zdrowia; opublikował lub zredagował ponad 20 książek i napisał ponad 300 prac naukowych na tematy od klonowania do ulepszania człowieka po etykę starzenia się – zarówno w zakresie tego, jak traktujemy osoby starsze teraz, jak i tego, dlaczego powinniśmy popierać przedłużanie życia w przyszłości.

“Istnieją niezliczone przykłady niesprawiedliwości polegającej na tym, że niektórzy ludzie dostają to, czego chcą, a inni nie dostają tego, czego chcą – nie tylko długości życia, ale pieniędzy, seksu lub czegokolwiek innego” – kontynuuje Harris. “Ale nie możemy tego wyeliminować, ponieważ wyeliminowanie tej niesprawiedliwości oznaczałoby ciągłe obniżanie poziomu, a nie jego zwiększanie. Nie mówimy, że lepiej będzie, jeśli nikt nie pójdzie na studia, bo to dałoby mu niesprawiedliwą przewagę w poszukiwaniu pracy. Alternatywa dla życia z tą niesprawiedliwością – akceptacji, że niektórzy ludzie dostają to, co inni chcieliby, ale nie mogą mieć – nie dotyczy tylko przedłużenia życia: dotyczy prawie wszystkiego, co jest cenione.”

Kwestia tego, kto miałby dostęp do terapii przedłużających życie, może być największym problemem w debacie. Kryzys uchodźczy i post-2008 skupienie się na pogłębiającej się przepaści między bogatymi i biednymi – w Wielkiej Brytanii często postrzegane przez pryzmat przeciążonego NHS – podniosły niepokojące pytania o to, jak cenione jest ludzkie życie. Rozprzestrzenianie się Covid-19 jeszcze bardziej uwydatniło, jak ściśle splecione stały się pieniądze i długość życia, a miliony ludzi na całym świecie po prostu nie mogą sobie pozwolić na słuchanie rad rządów, by się odizolować i nie pracować. Najnowsze science-fiction wykorzystało tę nierówność z wielkim skutkiem, być może najbardziej udanie w filmie Netflixa “Altered Carbon” (na podstawie powieści Richarda K Morgana), w którym super-bogaci dosłownie wznieśli się do miejsca, gdzie nigdy nie umrą, pozostawiając resztę ludzkości, by egzystowała w przemocy, przestępczości i nędzy. Idea miliarderów uciekających nie tylko przed podatkami, ale i przed śmiercią, staje się coraz popularniejszą dystopią.

“Nie wiemy, jak to by się rozegrało”, kontynuuje Harris. “Istnieją sposoby: niektóre byłyby sprawiedliwe, a niektóre niesprawiedliwe, jak na przykład niefinansowanie ich poprzez narodową służbę zdrowia. To nie są argumenty przeciwko przedłużaniu życia per se, ale mogą to być argumenty dotyczące tego, jak niektóre społeczeństwa postanawiają radzić sobie z pożądaniem dłuższego życia. Byłoby wiele strategii otwartych i miejmy nadzieję, że w demokratycznych społeczeństwach byłyby one dyskutowane demokratycznie.”

To rozróżnienie między przedłużeniem życia a tym, co tworzy nierówności jest ważne. Jak wyjaśnia Harris, dostępność terapii przedłużających życie nie mówi nam nic o tym, jak powinny być one wykorzystywane.

“Jesteśmy bardzo dobrze zaznajomieni z przedłużaniem życia, ale głównie pojawiło się ono w przebraniu strategii ratujących życie, takich jak szczepienia” – mówi. “Szczepienia przeciwko polio i ospie prawdziwej uratowały setki milionów istnień ludzkich, lub mówiąc inaczej, ‘pozwoliły setkom milionów ludzi żyć, którzy w przeciwnym razie by umarli’. Szczepienia są ćwiczeniem w przedłużaniu życia – ale nikt nie podnosi rąk w przerażeniu z powodu ich ogromnego wpływu na oczekiwaną długość życia.”

Pierwsza odpowiedź De Grey’a – nie tylko na troskę o sprawiedliwą dystrybucję, ale także na obawy przed sejsmicznymi zmianami społecznymi i instytucjonalnymi, które mogą nastąpić po głównych przełomach w przedłużaniu życia w zdrowiu – jest także polityczna: w funkcjonujących demokracjach mamy limity kadencji rządów, a jego zdaniem każdy rząd, który nie uczyni przedłużenia życia dla wszystkich priorytetem, gdy stanie się to wykonalne, straci popularność wśród wyborców. Jego drugą odpowiedzią jest to, że niezależnie od możliwych negatywów, które możemy sobie wyobrazić, trudno jest wyobrazić sobie dystopijne otoczenie tak złe, że śmierć byłaby lepsza.

Co nie jest zwolennikiem samozadowolenia: częścią frustracji de Grey’a z powodu braku debaty publicznej jest właśnie to, że postrzega on te postępy w zwiększonej długowieczności jako potencjalne punkty zapalne – że rewolucja w opiece zdrowotnej źle przeprowadzona może przerodzić się w prawdziwą rewolucję. “To nie jest tylko kwestia tego, kiedy będziemy gotowi, ale także tego, co nas do tego doprowadzi” – wyjaśnia. “Jedną z rzeczy, w którą wkładam coraz więcej energii, jest uświadomienie decydentom, że planowanie musi się odbyć już teraz, zanim terapie będą gotowe… W pewnym momencie opinia publiczna przejdzie bardzo gwałtowną, morską zmianę.”

Obsługiwane kompetentnie, co mogłoby zaoferować radykalne przedłużenie życia, poza oczywistymi korzyściami w postaci dodatkowego czasu na cieszenie się ludźmi i rzeczami, które cenimy? Jedną z możliwości jest to, że w ten sam sposób, w jaki mamy tendencję do cenić życie bardziej, im dłużej ma ono trwać (ludzie umierają “tragicznie młodo” – nikt nie umiera “tragicznie staro”), dodanie dekad zdrowego życia do średniej krajowej lub globalnej może podnieść wartość, jaką przykładamy do życia w ogóle. De Grey widzi na to dowody w ciągu ostatniego stulecia.

” stała się, zarówno na poziomie indywidualnym, społecznym, jak i globalnym, międzynarodowym, miejscem o wiele, wiele mniej brutalnym” – mówi. “A ogromna część tego, dlaczego jest to, że jest większa wartość nadana życiu. Jeśli spojrzymy, na przykład, w USA na obszary, w których występuje największa ilość przemocy, są to obszary o najniższej oczekiwanej długości życia. Ale to nie dlatego, że wielu ludzi umiera z powodu przemocy: to dlatego, że wielu ludzi umiera z powodu złego odżywiania, brak dostępu do opieki medycznej – i tak życie jest cenione mniej.”

Jako gatunek staliśmy się coraz bardziej zaznajomieni ze zderzeniem między naszą biologią i mutagenne skutki technologii na nim, ale przetrwaliśmy poprzez adaptację. Myślimy w plemionach, ale rozwijamy się w miastach. Przemierzamy świat, nie tracąc korzeni. Żenimy się z naszymi wybrankami z Tindera. Jeśli następną zmianą technologiczną w naszych gwiazdach będzie upadek życia w milonach – narodziny, praca, rodzina, słabość, śmierć – to stanie się tak dlatego, że widzimy więcej możliwości niż kosztów. Nie jesteśmy Marvinami: jesteśmy dobrzy, jako jednostki i jako gatunek, w znajdowaniu nowych rzeczy do zrobienia, gdy świat wokół nas się zmienia.

“Wspaniałą rzeczą w długowieczności jest to, że nie musiałbyś wybierać tylko jednej kariery”, zastanawia się Harris. “Gdybym miał jeszcze raz swój czas, prawdopodobnie chciałbym być biologiem. A potem, po 70 latach pracy jako biolog, mógłbym chcieć robić coś innego. Nikt nie chce robić tego samego, co zawsze, ale jeśli mamy czas i możliwości, możemy to zmienić. To jeden z moich żalów teraz, w wieku, w którym jestem, że chociaż kontynuuję uprawianie filozofii i pisanie o rzeczach, o których lubię pisać, chciałbym uczyć się o nowych rzeczach i robić inne rzeczy.

“Są ludzie, którzy mówią, ‘Och, po prostu znudziłbyś się, gdybyś miał tyle czasu’. Ale ja nie sądzę, żebym tak zrobił. Chętnie spróbowałbym kilku milionów lat i zobaczył, jak to będzie.”

.