Jeroboam odsłania “złotego cielca” w Betel.

Jeroboam (“wzrost ludu”), syn Nebata, (1 Krl 11:26-39), był pierwszym królem oderwanych dziesięciu plemion lub Królestwa Izraela, nad którym panował przez 22 lata. Jako taki, był założycielem północnego Królestwa Izraela, które trwało aż do najazdów asyryjskich i wygnania Izraelitów w 722 r. p.n.e. Archeolog biblijny William F. Albright datuje panowanie Jeroboama na 922 r. p.n.e.-901 r. p.n.e., podczas gdy Edwin R. Thiele proponuje daty 931 r. p.n.e.-910 r. p.n.e. B.C.E.

Mianowany przez króla Salomona przywódcą gangów robotników przymusowych w Jerozolimie, Jeroboam został wskazany jako przyszły król Izraela przez proroka Achiasza po tym, jak Salomon wypadł z łask proroków za ustanowienie wysokich miejsc, gdzie jego zagraniczne żony mogły oddawać cześć. Salomon uznał go wtedy za zagrożenie i Jeroboam uciekł pod ochronę egipskiego króla aż do śmierci Salomona. Powróciwszy w czasie koronacji syna Salomona, Rehoboama, Jeroboam został mianowany królem przez północne plemiona i udało mu się stworzyć niezależny naród, który przetrwał 200 lat mimo wrogich działań sąsiadów z kilku stron.

W Biblii okrył się złą sławą za stworzenie narodowych świątyń w Betel i Dan, które konkurowały ze Świątynią Jerozolimską Królestwa Judy. Autorzy Księgi Królewskiej uznali te sanktuaria za centralną kwestię w swoim spojrzeniu na północnych królów, często opierając swoją ocenę tych władców na tym, czy nadal popełniali “grzech Jeroboama syna Nebata”, wspierając te rzekomo bałwochwalcze sanktuaria publiczne. O tym, że Jeroboam pozostał szanowaną postacią w północnym królestwie, świadczy fakt, że późniejsza północna dynastia nazwała jednego ze swoich synów jego imieniem, Jeroboam II, który stał się jednym z największych królów Izraela.

Biografia

Prorok Achiasz przepowiada, że Jeroboam zostanie królem Izraela.

Jeroboam był synem wdowy o imieniu Zeruah, której mąż był człowiekiem o pewnej pozycji w plemieniu Efraima. Gdy był jeszcze młody, został awansowany przez króla Salomona na głównego nadzorcę grup robotników przymusowych z plemienia “Józefa”, odnoszących się zwykle do Efraima i Manassesa, pracujących przy projektach w Jerozolimie.

Solomon, jednakże, poniósł dezaprobatę proroka Achiasza, budując wysokie miejsca, aby ułatwić kult religijny swoim zagranicznym żonom. Konkretnie są to bogowie Molech z Amonu, Chemosz z Moabu i bogini Asztoret (Astarte) z Sydonu.

Ahijah – prorok z Sziloh, a więc związany z sanktuarium, w którym dawniej znajdowała się święta Arka Przymierza – dostrzegł potencjał Jeroboama i dramatycznie wyznaczył go na przyszłego przywódcę izraelskiej rebelii przeciwko centralnej władzy Jerozolimy.

Ahijah, prorok z Sziloh, spotkał go w drodze, ubranego w nowy płaszcz. Byli oni sami w kraju, a Achiasz chwycił nowy płaszcz, który miał na sobie, i rozdarł go na dwanaście kawałków. Potem rzekł do Jeroboama: “Weź sobie dziesięć kawałków, bo tak mówi Pan, Bóg Izraela: ‘Widzisz, wyrwę królestwo z ręki Salomona i dam ci dziesięć plemion. Ale przez wzgląd na mojego sługę Dawida i miasto Jerozolimę, które wybrałem spośród wszystkich plemion Izraela, będzie miał jedno plemię” (1 Krl 11,29-32).

Bóg zobowiązał się wspierać Jeroboama i obiecał mu trwałą dynastię, mówiąc: “Jeśli będziesz czynił wszystko, co ci rozkażę, i chodził moimi drogami, i czynił to, co jest słuszne w moich oczach, przestrzegając moich ustaw i nakazów, jak czynił to Dawid, mój sługa, będę z tobą. Zbuduję ci dynastię tak trwałą, jak ta, którą zbudowałem Dawidowi, i dam ci Izraela” (I Krl 11, 38).

Pomimo że działania Jeroboama bezpośrednio po tym nie są opisane, wkrótce Salomon uznał go za zagrożenie, a król starał się zabić potencjalnego buntownika. Jeroboam uciekł do Egiptu (1 Krl 11:29-40), gdzie pozostał przez dłuższy czas pod ochroną Szaszaka, zwykle utożsamianego z Szoszenkiem I Egipskim.

Król Izraela

Mapa Izraela i Judy pokazuje położenie stolicy Jeroboama, Shechem, blisko środka mapy, z Betel blisko południowej granicy Izraela, Shiloh nieco na północ i Dan na dalekiej północy. (Kliknij by powiększyć.)

Po śmierci Salomona, Jeroboam powrócił do Izraela około czasu, gdy syn Salomona, Rehoboam, został koronowany w północnym mieście Shechem. Tam Rehoboam odrzucił prośby północnych delegatów, by złagodzić ich wymagania dotyczące pracy przymusowej. To wywołało bunt pod starym okrzykiem bojowym:

Jaki udział mamy w Dawidzie, jaki w synu Jessego? Do swoich namiotów, o Izraelu! Dbaj o swój własny dom, o Dawidzie!”

1 Księga Królewska i 2 Księga Kronik donoszą, że Rehoboam zebrał potężną armię, aby stłumić bunt Jeroboama. Jednak prorok o imieniu Szemajasz ogłosił słowa Boga jako: “Nie wyruszaj do walki przeciwko twoim braciom, Izraelitom”. Rehoboam zrezygnował więc z planów inwazji na pełną skalę. Istnieją jednak przesłanki, że innym możliwym czynnikiem zmiany planów Rehoboama mógł być atak byłego protektora Jeroboama, Sziszaka z Egiptu. Zgodnie z zapisem biblijnym, w piątym roku panowania Rehoboama, Sziszak i jego afrykańscy sojusznicy najechali na Judę w kampanii tak skutecznej, że nawet Jerozolima, stolica twierdzy, została zdobyta (2 Kronik 11:5-12).

Ołtarze w Betel i Dan

Dążąc do zapewnienia alternatywnego miejsca pielgrzymek dla Izraelitów, którzy wcześniej składali dziesięcinę i ofiary w Jerozolimie, Jeroboam podjął fatalną w skutkach decyzję o ustanowieniu narodowych świątyń w Betel i Dan, czym stracił poparcie swego wcześniejszego promotora Achiasza i zaskarbił sobie trwałą wrogość religijnego establishmentu w Jerozolimie. Jeroboam wzniósł złotą (lub brązową) ikonę cielca byka w każdym z tych miejsc. Jego oświadczenie: “Oto jest elohim, o Izraelu”, prawie na pewno miało być inwokacją do hebrajskiego Boga, a nie do wielości bóstw. Chociaż sama Świątynia Jerozolimska miała byki z brązu na swoim dziedzińcu i złote cheruby wewnątrz i na zewnątrz, te “złote cielce” stały się niesławne w południowej literaturze oczerniającej Jeroboama jako bałwochwalcę.

Zgodnie z Księgą Królów, kiedy Jeroboam był zaangażowany w ofiarowanie kadzidła w Betel, pojawił się przed nim prorok z Judy z ostrzeżeniem potępiającym nieautoryzowany ołtarz. Próbując aresztować proroka za jego śmiałe słowa sprzeciwu, Jeroboamowi “uschła ręka”, a ołtarz, przed którym stał, został rozerwany. Na jego usilne błagania “przywrócono mu rękę” (1 Król 13:1-6). Sam prorok został podobno pożarty przez lwa podczas powrotu do domu, co można wytłumaczyć tym, że zapomniał o boskim napomnieniu, by nie przyjmować gościny od nikogo z północy, nawet od jednego z jego współproroków.

Fatalna przepowiednia Achiasza dla żony Jeroboama

W międzyczasie prorok Achiasz zwrócił się także przeciwko Jeroboamowi. Gdy król wysłał swą żonę do Sziloh, aby zapytać o rokowania dla ich chorego syna, Achiasz potępił swego dawnego protegowanego, oświadczając:

Wyniosłem cię spośród ludzi i uczyniłem cię przywódcą nad moim ludem izraelskim. Wyrwałem królestwo z dala od domu Dawida i dałem je tobie, ale … wywołałeś mnie do gniewu i wepchnąłeś mnie za swoje plecy. Z tego powodu sprowadzę nieszczęście na dom Jeroboama. Odetnę od Jeroboama każdego ostatniego mężczyznę w Izraelu – niewolnika czy wolnego.

Ahijah dodał, że gdy tylko żona Jeroboama wróci do domu, jej syn umrze, co też się stało.

Późniejsze lata

Jeroboam jednak przeżył swoje nemezis, Rehoboama. Zapis biblijny jest niejednoznaczny co do tego, czy przeżył syna Rehoboama, Abijaha. W 2 Księdze Kronik 13 opisana jest wielka bitwa między armią Jeroboama a armią Abijasza. Opisuje ona, że “Bóg rozgromił Jeroboama i cały Izrael przed Abijaszem i Judą”, zadając pół miliona ofiar. Dalej czytamy, że Abidiasz “zabrał mu miasta Betel, Jeszana i Efron, wraz z otaczającymi je wioskami”. Jeroboam nie odzyskał władzy za czasów Abijasza. Pan go powalił i umarł.”

Tego sprawozdania nie da się łatwo pogodzić z relacją w Księdze Królewskiej, która stwierdza, że Jeroboam zmarł ostatecznie w drugim roku panowania wnuka Rehoboama, Asy, po 22 latach panowania. Niektórzy uczeni sugerują, że późniejszy sukces Asy, odniesiony z pomocą Ben-Hadada z Syrii (1 Krl 15:20), może być podstawą relacji w Księdze Kronik. W każdym razie 1 Księga Królewska nie wspomina o tym, że Betel kiedykolwiek przypadł Judzie, choć często wspomina o Betel jako o centrum nieautoryzowanego kultu Izraelitów. Podsumowuje historię Jeroboama, stwierdzając:

Jeroboam nie zmienił swych złych dróg, lecz ponownie wyznaczył kapłanów na wysokie miejsca spośród wszystkich rodzajów ludzi. Każdego, kto chciał zostać kapłanem, poświęcał na wysokie miejsca. Był to grzech domu Jeroboama, który doprowadził do jego upadku i zniszczenia go z powierzchni ziemi (1 Krl 13:33-34). Następcą Jeroboama został jego żyjący syn Nadab, który został zabity w zamachu stanu przez uzurpatora Baasę z plemienia Issachara, prawdopodobnie z powodu wspomnianych wyżej niepowodzeń militarnych. Podobnie jak kilku innych królów Izraela uczyniło to później z potomkami swych poprzedników, Baasza zabił całą rodzinę Jeroboama po objęciu władzy, wypełniając w ten sposób proroctwo Achiasza, które zostało wypowiedziane wiele lat wcześniej.

Chociaż ród Jeroboama został w ten sposób wymazany, pozostał on szanowaną postacią w północnym królestwie, do tego stopnia, że dwa wieki później inny król izraelski został nazwany jego imieniem, Jeroboam II. Drugi Jeroboam jest uznawany za jednego z najbardziej skutecznych królów Izraela, chociaż jego panowanie charakteryzowało się dostatkiem i korupcją, która była potępiana przez proroków.

Historycznie rzecz biorąc, Jeroboam I był więc udanym założycielem północnego królestwa Izraela, narodu, który trwał przez dwa wieki we wrogim środowisku, aż został ostatecznie zniszczony przez potężne imperium asyryjskie w 722 r. p.n.e. Historia Jeroboama została jednak spisana przez uczonych w Piśmie jego wrogów z Judy. Te donosy zostały zachowane na jego niekorzyść w Biblii, podczas gdy wszelkie inne zapisy o nim zaginęły.

Izraelici trwali we wszystkich grzechach Jeroboama i nie odwrócili się od nich, dopóki Pan nie usunął ich ze swej obecności, jak ostrzegał przez wszystkich swoich sług proroków.

W ten sposób został wyróżniony jako człowiek, “który sprawił, że Izrael zgrzeszył”. Jego polityka wspierania narodowych sanktuariów w Betel i Dan była naśladowana przez każdego izraelskiego króla po nim, nawet przez Yawhistowego gorliwca Jehu, który zlikwidował kult Baala w północnym królestwie. Z powodu tego “grzechu Jeroboama syna Nebata” imię Jeroboama było wymieniane częściej niż jakiegokolwiek innego północnego króla w Biblii, rywalizował z nim tylko niegodziwy król Achab.

Poglądy rabiniczne

Jeroboam był dla pisarzy rabinicznych typowym złoczyńcą. Na przykład w jednym z wydań Biblii Hebrajskiej w wersji greckiej Septuaginty (2d recension), jego matka jest przedstawiona nie tylko jako wdowa, ale jako kobieta rozwiązła. Jego imię jest wyjaśnione jako “ten, który spowodował spór między ludźmi a ich Ojcem Niebieskim” (Sanh. 108b). Imię jego ojca, Nebat, jest interpretowane jako sugerujące wadę w rodzie Jeroboama.

Jedna z opinii idzie tak daleko, że wyklucza Jeroboama z przyszłego świata (Yalk. Kings, 196). Jego arogancja przyniosła mu zgubę (Sanh. 101b). Jego polityczne powody wprowadzenia bałwochwalstwa są potępione (Sanh.90). Jako ten, który doprowadził wielu do grzechu, grzechy wielu przylgnęły do niego (Abot v. 18). Mówi się, że wymyślił on 103 interpretacje prawa w odniesieniu do kapłanów, aby usprawiedliwić swój sposób postępowania polegający na wykluczeniu lewitów i oddawaniu czci poza Jerozolimą. Bóg wcześniej zaproponował mu wyniesienie do “raju”, ale gdy Jeroboam usłyszał, że Dawid będzie się tam cieszył najwyższymi honorami, odmówił.

Poglądy krytyczne

Opis panowania Jeroboama zawarty w Księdze Królów odzwierciedla religijnie i politycznie projerozolimskie poglądy późniejszych czasów. Jednakże relacja ta nie jest całkowicie stronnicza na korzyść Królestwa Judy. Nacisk położony na powszechny wybór króla i jego początkowe prorocze poparcie może wskazywać na północne źródło, które z czasem zostało uaktualnione przez judejskich uczonych w Piśmie, którzy je zachowali.

Sanktuaria w Betel i Dan, gdzie “złote cielce” zostały złożone, były starymi i uznanymi miejscami kultu i pielgrzymek. Król, czyniąc te królewskie sanktuaria, nadał tym starym miejscom nowe znaczenie. Krytyczni uczeni zwracają uwagę na to, że Świątynia Jerozolimska posiadała o wiele więcej “rzeźbionych wizerunków” niż Betel i Dan, w tym byki z brązu i złote cheruby.

Partia prorocka, która początkowo widziała w Jeroboamie kandydata do skorygowania poparcia Salomona dla wysokich miejsc poświęconych obcym bogom, uznała, że Jeroboam nie jest tak giętkim narzędziem, jak się spodziewano. Zorganizowali się przeciwko niemu i zaczęli ponownie spoglądać na południe. Potępienie Jeroboama zarówno w Księdze Królewskiej jak i w Księdze Kronik jest przejawem ich pro-jerozolimskiego nastawienia, a oskarżenie o jego rzekome bałwochwalstwo jest bezpodstawne.

Historia, jak to się mówi, jest pisana przez zwycięzców, a w tym przypadku Jerozolima odniosła zwycięstwo. Chociaż mamy szczęście, że otrzymaliśmy historię powołania Jeroboama przez proroka Achiasza, jak również rajd Izraela do niego po okrutnym traktowaniu ich przez Rehoboama, wszelkie relacje o Jeroboamie lub opisy jego sanktuariów napisane przez kapłanów z Betel i Dan zaginęły. Niedawne odkrycie sporego starożytnego sanktuarium w Tel Dan może jednak przynieść wgląd w praktyki w tym sanktuarium. Sanktuarium w Betel, podobno zatarte przez króla Jozjasza (2 Krl 23), pozostaje nieodkryte.

Podług wszelkich obiektywnych standardów historycznych, Jeroboam był bardzo skutecznym i popularnym przywódcą politycznym, który założył długo żyjący niezależny naród i zapewnił mu duchowe podstawy, które, zniszczone ponad wiek po podboju asyryjskim w wyniku reform króla Jozjasza, przetrwały zarówno jego własną dynastię, jak i samo Królestwo Izraela.

Notatki

1. Czasami, jak sam Efraim, “Józef” jest używany w odniesieniu do obszaru i ludzi północnego królestwa ogólnie.
2. Ojciec Salomona, Dawid, nauczył się z ciężkim doświadczeniem, że północne plemiona mają potencjał do poważnych kłopotów, ponieważ musiał stawić czoła długiej wojnie domowej przeciwko synowi króla Saula, Isz-boszetowi, na początku swego panowania, wspieranej przez północ rebelii syna Dawida, Absaloma, który prawie go zdetronizował, oraz trzeciej rebelii północnego przywódcy, Szeby.
3. Chociaż Biblia wskazuje, że Achiasz sprzeciwił się wzniesieniu przez Jeroboama “złotych cielców” w Betel i Dan, fakt, że król pominął domowe sanktuarium Achiasza w Sziloh na korzyść bardziej wysuniętego na południe Betel, również mógł być czynnikiem.
4. Emil J. Hirsch, Jewish Encyclopedia Jeroboam, www.jewishencyclopedia.com. Retrieved November 30, 2018.

• Albright, William F. The Archaeology of Palestine. Peter Smith Pub Inc; wydanie drugie, 1985. ISBN 0844600032
• Bright, John. A History of Israel. Westminster John Knox Press; wydanie 4, 2000. ISBN 0664220681
• Finkelstein, Israel. David and Solomon: In Search of the Bible’s Sacred Kings and the Roots of the Western Tradition. Free Press, 2006. ISBN 0743243625
• Galil, Gershon. The Chronology of the Kings of Israel and Judah. Brill Academic Publishers, 1996. ISBN 9004106111
• Keller, Werner. The Bible as History. Bantam, 1983. ISBN 0553279432
• Miller, J. Maxwell. A History of Ancient Israel and Judah. Westminster John Knox Press, 1986. ISBN 066421262X
• Thiele, Edwin R. The Mysterious Numbers of the Hebrew Kings. Kregel Academic & Professional; Reprint wydania, 1994. ISBN 082543825X

Credits

New World Encyclopedia writers and editors rewrote and completed the Wikipedia articlein accordance with New World Encyclopedia standards. Ten artykuł jest zgodny z warunkami licencji Creative Commons CC-by-sa 3.0 License (CC-by-sa), która może być używana i rozpowszechniana z odpowiednim przypisaniem. Uznanie autorstwa jest należne zgodnie z warunkami tej licencji, która może odnosić się zarówno do współpracowników New World Encyclopedia, jak i bezinteresownych wolontariuszy Wikimedia Foundation. Aby zacytować ten artykuł, kliknij tutaj, by zapoznać się z listą akceptowanych formatów cytowania.Historia wcześniejszego wkładu wikipedystów jest dostępna dla badaczy tutaj:

• Historia “Jeroboam I”

Historia tego artykułu od momentu zaimportowania go do New World Encyclopedia:

• Historia “Jeroboam I”

Uwaga: Pewne ograniczenia mogą dotyczyć użycia poszczególnych obrazów, które są objęte osobną licencją.

Plemię Efraima
Poprzedzony przez: Solomona	Króla Izraela Albright: 922 p.n.e.C.C.E. – 901 B.C.E. Thiele: 931 B.C.E. – 910 B.C.E. Galil: 931 B.C.E. – 909 B.C.E.	Przekonany przez: Nadab

.